علامه جوادي آملي معتقدند: انسان را بايد با انسان تبيين كرد، يعني  با پيامبران و ائمه معصومين(ع) كه در مرحله كمال قرار دارند و ميزان انسانيت هستند مقايسه كرد. بنابراين براي سنجيدن مقام انساني هر فرد، بايد سراغ انسان هاي كامل رفت. آنان ما را به به ما مي شناسانند و هويت هايمان را در رفتار و گفتار مي شكافند. در روايات نيز مقصود از «محكمات» كه در آيه هفت سوره آل عمران به آن اشاره شده است، پيامبر(ص) و ائمه(ع) معرفي شده اند. آنچه كه از محكمات انسان است «فطرت انسان» است كه به روح و نفس او ارتباط دارد و اگر بقيه قوا در خدمت فطرت قرار بگيرند، انسان به كمال مي رسد. فطرت انسان ميل به جاودانگي و كمال مطلق دارد و اگر اين ميل، با استفاده از ابزاري صحيح در مسير خود قرار گيرد، انسان به جنبه محكم خويش دست مي يابد و در نهايت انسان به مقام ولايت الهي مي رسد.(كتاب تفسير انسان به انسان).

دلبر چو تويى ، ز جز تو، دل بردارم

دل را چه كنم، تا چو تو دلبر دارم

ار شاخهاى از طوبى عشق تو شوم

در سايه خود هزار كوثر دارم!

خداوند در قرآن اصلي را بيان كرده،: اين كه «انسان داراي يك هويّت كريمانه است». نشان اين اصل آن است كه در جريان تبيين خلقت كه به شيطان فرمود چرا سجده نكردي در برابر كسي كه من او را با دو دستم خلق كردم ﴿لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَيَّ﴾ با اينكه ذات اقدس الهي منزه از دست است فرمود من انسان را با دو دست خلق كردم.

در روايت آمده كه خداوند فرمود من اگر چيزي را بخواهم به بندگانم بدهم با دو دست مي‌دهم يعني هم فراوان، هم با احترام، خدا وقتي چيزي را به بندگانش عطا مي‌كند با احترام عطا مي‌كند نه با تحقير نه با منّت گذاشتن.

لذا حفظ آبرو و كرامت انساني از وظايف اصلي مومنين است و ما موظفيم كه اين كرامت را حفظ كنيم اينها براي ما نيست ، آبروي مؤمن امانت اوست ، مثل مال نيست كه هر جا بخواهد صرف كند .

آيت الله جوادي آملي : اخلاق، فنّ كليدي اين كار است كه ما محاسبه كنيم و مراقبه داشته باشيم كه دشمن درون و بيرون، مسئول اراده ما را به بند نكشند.

گناه, زنجيري است كه به گردن عقل عملي آويخته مي‌شود و او را به بند مي‌كشد، فنّ اخلاق اين نيست كه ما را عالِم بكند آن كار حوزه و دانشگاه است اما كار مسجد و حسينيه اين است كه ما را عاقل كند يعني «ما عُبد به الرحمن واكتسب به الجنان» را زنده كند.

«وَ فِي الأرْضِ آيَاتٌ لِلْمُوقِنِينَ وَ فِي أَنْفُسِكُمْ أَفَلا تُبْصِرُونَ» و روي زمين براي اهل يقين نشانه هايي [متقاعد كننده] است و در خود شما: پس مگر نمي بينيد؟ (ذاريات، 21-20).

انسان شناسي مجموعه اي معرفتي است كه به بررسي بعد يا ابعادي از وجود انسان ها يا گروهي خاص از آنها مي پردازد. ترديدي نيست كه هيچ علم انساني بدون شناخت انسان، به دست نمي آيد و چون حقيقت انسان را روح تشكيل مي دهد، بدون شناخت روح و روان انسان، شناسايي او ناممكن است (جوادي آملي، صورت و سيرت انسان در قرآن، ص22-21). به اعتقاد معظم له حقيقت انسان روح است.

در مكتب وحي كه ملكه تمام علوم و معارف است، واقعيت انسان را مي‏توان به تماشا ايستاد. قرآن‏كريم نسبت به انسان، طبيعتي را تصوير مي‏كند و حقيقتي را به لحاظ آن، ترسيم مي‏نمايد كه با در نظر گرفتن آن بخش مادّي و طبيعي، آدمي را همواره در پي اسراف و اتراف و لذّت‏جويي و رفاه‏طلبي و تن‏پروري مي‏داند؛ امّا جنبه ديگري نيز براي انسان در قرآن‏كريم بيان شده كه همه ملكات و فضيلت‏هاي بلند انساني الهي چون كرامت، خلافت، حمل امانت، شرافت و ... را در بر مي‏گيرد و آن، همان حقيقت روح الهي و اصل و اساس انساني است كه طبيعت را به عنوان فرع و تابع، زير پوشش خود گرفته است.(همان)