هستي شناسي، بن مايه ي اخلاق است و نسبت آن با اخلاق، همانند رابطه متن و شرح است: اگر متنِ اعتقاد به خدا براي جهان، به طور صحيح شرح و تفسير گردد، قلمرو آن تمام شئون جامعه را فرا مي‏گيرد. اين عقيده بسان لوحي است كه اگر بازگردد، صفحه‏اش نظام اخلاقي بنا شده در جامعه است. بنابراين به ميزان استحكام در عقيده، مي‌توان خُلقيات را دوام بخشيد. برخي از مهمترين آثار اخلاقي اين هستي شناسي عبارتند از:

1.هدفمندي زندگي: بر پايه هستي شناسي اسلامي، انسان آفريده نشده تا زندگي‌اش را در قلمرو قواي طبيعي تداوم دهد بلكه خلق شده تا قواي طبيعي را تكامل و با با رفتار اخلاقي انسانيت خويش را در پرتو دينمداري تجلّي بخشد.

2.حراست از آزادي: آزادي كه از زيباترين چهره‌هاي‌ اخلاقي است، ملك انسان نبوده بلكه وديعت الهي است كه به او سپرده شده و انسان موظف است در حراست او دريغ نكند و هرگز او را به رأي خويش تفسير ننمايد.

3. عمران و آباداني: بر اساس هستي شناسي الهي، انسان براي آباداني نظام تكوين خلق شده؛ اما اگر نحوه برخورد انسان با نظام هستي هواپرستانه باشد، خداوند حيات او را مضطرب مي‏سازد.

4.خودداري از گناه: وقتي بينش كسي چنين بود كه هستي تنها از آن خداست و غير او، همه ذاتاً مرده اند، خويش را مرده مي‏پندارد و هرگز به خود اجازه گناه نمي‏دهد.

مقاله برگزيده اينجانب در جشنواره ملكوت:

هستي شناسي و انسان شناسي، دو مبناي اخلاق اسلامي

از ديدگاه آيت الله جوادي آملي

 چكيده

انديشمندان جهان اسلام همواره براي ارائه مطلوب مباني اخلاقي به جوامع بشري اهتمام ورزيده‌اند تا در مقام تبيين آن و طرح الگو برآيند. از ديدگاه مفسر بزرگ معاصر قرآن كريم حضرت آيت الله جوادي آملي، دو اصل هستي شناسي و انسان شناسي، اساسي ترين مباني اخلاق اسلامي به شمار مي رود. از اين رو مقاله حاضر به بررسي اين مسئله با روش توصيفي- تحليلي مي پردازد. تحقيقات انجام شده، مبيّن اين مطلب است كه اگر كسي حقيقت انسان را، جان او كه موجودي ملكوتي است، بداند و آن را بر اساس هستي‏شناسي توحيدي بشناسد و هستي‏شناسي توحيدي را در سايه معرفت خدا شكل دهد، بروز هر رفتار و اخلاقي را از انسان جايز نمي داند و به همين جهت نظام اخلاقي را بر اساس اين دو بينش، به گونه اي تنظيم مي كند تا در پرتو آن، اخلاق و رفتاري هماهنگ با فطرت انساني از خود متجلي سازد.

واژگان كليدي: آيت الله جوادي آملي، هستي شناسي، انسان شناسي، اخلاق اسلامي، مباني اخلاقي.

علامه جوادي آملي معتقدند: انسان را بايد با انسان تبيين كرد، يعني  با پيامبران و ائمه معصومين(ع) كه در مرحله كمال قرار دارند و ميزان انسانيت هستند مقايسه كرد. بنابراين براي سنجيدن مقام انساني هر فرد، بايد سراغ انسان هاي كامل رفت. آنان ما را به به ما مي شناسانند و هويت هايمان را در رفتار و گفتار مي شكافند. در روايات نيز مقصود از «محكمات» كه در آيه هفت سوره آل عمران به آن اشاره شده است، پيامبر(ص) و ائمه(ع) معرفي شده اند. آنچه كه از محكمات انسان است «فطرت انسان» است كه به روح و نفس او ارتباط دارد و اگر بقيه قوا در خدمت فطرت قرار بگيرند، انسان به كمال مي رسد. فطرت انسان ميل به جاودانگي و كمال مطلق دارد و اگر اين ميل، با استفاده از ابزاري صحيح در مسير خود قرار گيرد، انسان به جنبه محكم خويش دست مي يابد و در نهايت انسان به مقام ولايت الهي مي رسد.(كتاب تفسير انسان به انسان).

خداوند در قرآن اصلي را بيان كرده،: اين كه «انسان داراي يك هويّت كريمانه است». نشان اين اصل آن است كه در جريان تبيين خلقت كه به شيطان فرمود چرا سجده نكردي در برابر كسي كه من او را با دو دستم خلق كردم ﴿لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَيَّ﴾ با اينكه ذات اقدس الهي منزه از دست است فرمود من انسان را با دو دست خلق كردم.

در روايت آمده كه خداوند فرمود من اگر چيزي را بخواهم به بندگانم بدهم با دو دست مي‌دهم يعني هم فراوان، هم با احترام، خدا وقتي چيزي را به بندگانش عطا مي‌كند با احترام عطا مي‌كند نه با تحقير نه با منّت گذاشتن.

لذا حفظ آبرو و كرامت انساني از وظايف اصلي مومنين است و ما موظفيم كه اين كرامت را حفظ كنيم اينها براي ما نيست ، آبروي مؤمن امانت اوست ، مثل مال نيست كه هر جا بخواهد صرف كند .

«وَ فِي الأرْضِ آيَاتٌ لِلْمُوقِنِينَ وَ فِي أَنْفُسِكُمْ أَفَلا تُبْصِرُونَ» و روي زمين براي اهل يقين نشانه هايي [متقاعد كننده] است و در خود شما: پس مگر نمي بينيد؟ (ذاريات، 21-20).

انسان شناسي مجموعه اي معرفتي است كه به بررسي بعد يا ابعادي از وجود انسان ها يا گروهي خاص از آنها مي پردازد. ترديدي نيست كه هيچ علم انساني بدون شناخت انسان، به دست نمي آيد و چون حقيقت انسان را روح تشكيل مي دهد، بدون شناخت روح و روان انسان، شناسايي او ناممكن است (جوادي آملي، صورت و سيرت انسان در قرآن، ص22-21). به اعتقاد معظم له حقيقت انسان روح است.

در مكتب وحي كه ملكه تمام علوم و معارف است، واقعيت انسان را مي‏توان به تماشا ايستاد. قرآن‏كريم نسبت به انسان، طبيعتي را تصوير مي‏كند و حقيقتي را به لحاظ آن، ترسيم مي‏نمايد كه با در نظر گرفتن آن بخش مادّي و طبيعي، آدمي را همواره در پي اسراف و اتراف و لذّت‏جويي و رفاه‏طلبي و تن‏پروري مي‏داند؛ امّا جنبه ديگري نيز براي انسان در قرآن‏كريم بيان شده كه همه ملكات و فضيلت‏هاي بلند انساني الهي چون كرامت، خلافت، حمل امانت، شرافت و ... را در بر مي‏گيرد و آن، همان حقيقت روح الهي و اصل و اساس انساني است كه طبيعت را به عنوان فرع و تابع، زير پوشش خود گرفته است.(همان)

محور هستي در مكاتب الهي، «خداوند» منزّه از مادّه و طبيعت است و مبدأ غايي نيز تقرّب به او است و در اين راستا اخلاق به عنوان يك ارزش الهي در اين بينش، موجب تكامل انسان و سعادت او خواهد بود. اگر كسي حقيقت انسان را، جان او كه موجودي ملكوتي است بداند و اين موجود ملكوتي را بر اساس هستي‏ شناسي توحيدي بشناسد و هستي‏ شناسي توحيدي را در سايه معرفت خدا شكل بدهد، هر رفتار و اخلاقي را از انسان، جايز نمي داند چرا كه اخلاق و رفتار، تجلي و ظهور اعتقادات و باورهاي اوست و اگر انسان به خدا و معاد، باور داشته باشد و وجود انسان را با فطرت و اختيار و كرامت و به عنوان خليفه الهي بشناسد، بدين صورت اخلاق و رفتار او متناسب با هستي شناسي و انسان شناسي او مي باشد.(جوادي آملي، صورت و سيرت انسان در قرآن ، ص 24).

انسان برآيند ملك و ملكوت است و از سابقهٴ ازلي و لاحقهٴ ابدي برخوردار است. جانمايهٴ انساني، نفس نفيس او است كه گوهر يكدانهٴ صدف هستي، قطيعهٴ الهي و لطيفهٴ ربوبي است. او به لحاظ هدف الهي و غايت خود به سوي محبوب و معشوق در حركت است و تنها توشهٴ راه و عصاي كارامد، عنصر عظيم "تقواست" كه كرامت عنداللهي را به همراه داشته و انسان را به محوريت تقوا، كريم مي‌گرداند.(صورت و سيرت انسان در قرآن)

بشريت امروز به بحراني گرفتار شده كه رهايي از آن بسيار دشوار است. آيت‌الله جوادي آملي معتقدند اخلاق است كه جامعه را حفظ، اصلاح و اداره مي‌كند. اخلاق براي آن است كه ما را محبوب كند، اگر كسي به آنجا رسيد سعي مي‌كند كه به مقصد آشنا شود و با مقصود نيز ديدار داشته باشد. انسان‌ها به دليل بهره‌مندي از درك و فهم، آن رفتارهايي را كه با اخلاق مغايرت داشته باشند به خوبي در‌ مي‌يابند، البته ايمان از جمله شئون و فنون اخلاق و عقل علمي است و رعايت آن براي جلوگيري از بروز مشكل در عقل عملي انسان كارايي دارد.

اين اخلاق حسنه است كه انسان را به مقصد صحيح رهنمون مي‌سازد. اگر انسان مي‌خواهد به مقصد برسد ره توشه مي‌خواهد، اين ره توشه انجام واجبات و ترك محرمات است اگر كسي اين راه را رفت ان‌شاءالله به مقصد مي‌رسد.

(منبع: خبرگزاري ايسنا)

انسان موجودي است كه خداوند به وي كرامت بخشيده است: «لَقَد كَرَّمْنا بَني آدَمَ: همانا فرزندان آدم را كرامت بخشيديم» (اسراء/70).

كرامت انسان، نشان دهنده‌ي‌ آن است كه آدمي حقيقتاً از لحاظ وجودي داراي امتياز و برجستگي است. به ديگر بيان، كرامت انسان حاكي از آن است كه :

وي داراي كيفيّتي برتر و عالي است و گوهر برين موجودات جهان به شمار مي رود.

اين كرامت يك ارزش نظري است كه مي تواند جنبه‌ي‌ عملي پيدا كند و مربوط به بخش اصيل انسان يعني روح ملكوتي او است.

جنبه ي عملي كرامت الهي به انسان، «رعايت تقوا» است، چنانچه فرمود: «إنّ أكرمكم عنداللّه أتقكم: با كرامت ترين شما در پيشگاه خدا با تقواترين شماست»(حجرات/13). به دليل همين كرامت، تعاليم اخلاقي بايد با عنايت به اين اصل و در سازگاري كامل با آن تنظيم شوند.(جوادي آملي، صورت و سيرت انسان در قرآن، ص 83).

انسان گرچه در انتخاب راه، آزاد و مختار است و هيچ تحميلى بر او نيست، ليكن وى با بينش و گرايش توحيدى آفريده شده و در نتيجه، عشق به خداوند و اوصاف كمال او و شوق به اخلاق الهى و تخلق به آن هم در جانش تعبيه و ذخيره شده است.

چنانكه در آيه 30سوره روم‏ مى‏فرمايد: «فاقم وجهك للدين حنيفا فطرت الله التى فطر الناس عليها لا تبديل لخلق الله». فطرت انسان ها گرايش به توحيد دارد.

 از آنجا كه پشتوانه فطرت انساني روح الهي است، همه‌ي‌ فضيلت هاي انسان به "فطرت" و همه‌ي‌ كژي هاي او به "طبيعت" وي باز مي گردند.

ميان اين دو همواره نبردي پايدار وجود دارد كه "جهاد اكبر" نام گرفته است. آنگاه كه در اين نبرد، فطرت پيروز گردد، همه‌ي‌ فرشتگان در پاي انسان به سجده مي روند؛ و آن دم كه طبيعت چيره گردد، او موجودي خواهد شد كه از چهارپايان نيز فرو مايه تر است.(جوادي آملي، فلسفه حقوق بشر، ص136).

پس اگر گرايش به توحيد در جان انسان شكوفا شده باشد، اعتقاد به توحيد و شرك، نسبت‏به فكر او يكسان نيست و چنين علمى، علم حضورى و شهودى است؛ نه علم حصولى، پس او معبود و رب خود را به اندازه هستى خود شهودا مى‏يابد و كمال، جمال و اخلاق او را هم شهودا مى‏يابد و گرايش به اخلاق فاضله پيدا مى‏كند.(جوادي آملي، مبادي اخلاق در قرآن،ص 14).

از ديدگاه آيت الله جوادي آملي همه مصائب و مفاسد اخلاقي از سوء اختيار است نه از اراده پروردگار، زيرا نظام هستي را غايتي است استوار: «و ما خَلَقنَا السَّمـوتِ و الاَرضَ و ما بَينَهُما اِلاّ بِالحَقّ»(حجر/ 85)؛ «و ما خَلَقنَا السَّماءَ و الاَرضَ و ما بَينَهُما لعِبين».(انبياء/ 16).

در چنين نظامي همه موجودات را به تسخير انسان در آورد: «و سَخَّرَ لَكُم ما فِى السَّماوا‌تِ و ما فِى الاَرضِ»(جاثيه/ 13)؛ «و سَخَّرَ لَكُمُ الَّيلَ و النَّهار».(ابراهيم/33) مرگ و حيات را نيز آفريد تا خُلق انساني را آزموده و نيكوكاران را از نگون‌ساران متمايز سازد: «اَلَّذى خَلَقَ المَوتَ و الحَيوةَ لِيَبلُوَكُم اَيُّكُم اَحسَنُ عَمَلا»(ملك/ 2).

پس سرچشمه رذايل، نفوس شيطاني و منبع فضائل، نفوس رحماني است و خاستگاه هر دو از اراده انساني است.(جوادي آملي، ادب قضا در اسلام، ص 87) .

انسان، اصولا زماني برنامه هاي اخلاقي را به كار مي گيرد و پايبند به نظام اخلاقي خاصي مي شود كه به توانايي خود در تعيين سرنوشت خويش، معتقد باشد و بداند كه مي تواند در ساختن خود و آينده اش نقش ايفا كند.

 انسان صاحب اراده است و به همين علت، در افعالش احتمال هر گونه تباهي و افعال غير اخلاقي هست: «و ما اَصـبَكُم مِن مُصيبَةٍ فَبِما كَسَبَت اَيديكُم».(شوري/ 30).

خداي سبحان راه خير و شرّ را تعيين و تبيين و ارائه و راه تشخيص آنها را در درون هركسي نهادينه كرده: «و نفسٍ و ما سواهَا  فألهمها فجورها و تقواهَا»(شمس/ 7 ـ 8) و گرايش به تقوا و نيكي را به همگان عطا كرده است: «فأَقم وجهك للدين حنيفاً فِطْرة الله الّتي فطر النّاس عليها»(روم/ 30)، به طوري كه همگان تقوا شناس و تقوا طلب آفريده شده‌اند و هيچ‌كس فجورخواه خلق نشده است.

البته تكويناً در انتخاب راه آزاداند و هر كس هر راهي را خواست بر مي‌گزيند: «إنّا هَديناه السبيلَ إمّا شاكراً وإمّا كفوراً»(انسان/ 3)، «وهديْناهُ النجدين»( بلد/ 10)، «وقل الحقُّ من رَّبِّكم فمن شاء فليؤمن ومن شاء فليكْفر»(كهف/ 29)؛

ولي تشريعا انتخاب راه حق پاداش و اختيار راه باطل كيفر دارد.

خداوند همان‌گونه كه هيچ كس را وادار به انتخاب راهي خاص نمي‌كند، راه كسي را هم نمي‌بندد، بلكه براي آزمون، امكانات و وسايل هر دو گروه (خوبان و بدان) را تدارك و تهيه كرده است:

«من كان يريد العاجلة عجّلنا له فيها ما نشاء لمن نريد ثمّ جعلنا له جهنَّم يصلاها مذموماً مدحوراً ومن أراد الآخرةَ وسعي لها سعيها و هو مؤمنٌ فاُولئِك كان سعيهم مَّشكوراً كُلاً نُّمدّ هؤلاء وهؤلاء من عطاء ربّك وما كان عطاءُ ربّك محظوراً».( اسراء/ 18 ـ 20) هركس هر راهي را برگزيد خداوند وسيله آن را فراهم مي‌كند تا او همانند اصل انتخاب راه در پيمودن آن آزاد باشد.( جوادي آملي، تفسير تسنيم ،ج 7، ص 464).

ارزش هر كسي به هنر اوست، هنر، يعني علم با عمل، آن كس كه مي‏داند و عمل نمي‏كند و يا جاهلانه عمل مي‏كند محسن نيست، تعبير اين روايت بسيار لطيف است، نفرموده ارزش هر كس به معلومات يا صرفاً به عمل اوست بلكه فرمود:

ارزش هر كس بستگي به احسان و هنر او دارد، هنر او مجموعه معرفت صحيح و عمل به آن است و او نيز به اندازه هنر خويش مي‏ارزد، عمل منهاي علم چون علم بدون عمل بهايي ندارد.

«احسان» يعني انجام دادن فعل حَسَن، مُحْسِن كسي است كه هم حقّ را بداند و هم طبق دانسته خويش عمل كند، اين مجموعه، مايه ارزش است و هر اندازه كه انسان اين راه را بهتر و بيشتر طي كند به مقصد نزديكتر مي‏شود. (جوادي آملي، سيره رسول اكرم در قرآن، ج 8 ، ص52).

انسان مركب از روح و جسم (نفس و بدن) است كه نفس او مجلاي حق است و خداوند فقط او را -از ميان مخلوقاتِ خويش- نماينده خود قرار داد و براي خلافت و جانشيني خويش در زمين برگزيد، چنان كه بسياري از مفسران، جمله «خلق اللهُ تعالي آدمَ علي صورته» را به همين معنا تفسير كرده‏اند، زيرا زمين بر خلاف عالمِ اعلي، عالم تغيير و استحاله است و به موجب همين تغيير و تحول حكم همه اسماي الهي در زمين از او ظاهر مي‏گردد. به همين سبب اسماي الهي را به انسان تعليم داد و به فرشتگان امر فرمود تا در مقابلش سجده كنند.(جوادي آملي، حق و تكليف در اسلام، ص 82).

كساني كه از هستي ‏شناسي مادي و حسّي و تجربي، حقيقت انسان را بررسي مي‏ كنند، سرشت آدمي را مادي مي پندارند؛ امّا در مكتب وحي، حقيقت وجودي انسان را مي‏توان دريافت.

 قرآن‏كريم نسبت به انسان، طبيعتي و حقيقتي را تصوير مي‏كند؛ به لحاظ طبيعت، ترسيم مي‏نمايد كه با در نظر گرفتن آن بخش مادّي و طبيعي، آدمي را همواره در پي اسراف و اتراف و لذّت‏ جويي و رفاه ‏طلبي و تن ‏پروري مي‏داند و بيش از پنجاه آيه مشتمل بر نكوهش انسان در همين زمينه طبيعي ارائه مي‏فرمايد؛

 امّا جنبه ديگري نيز براي انسان در قرآن‏كريم بيان شده كه همه ملكات و فضيلت‏هاي بلند انساني الهي چون كرامت، خلافت، حمل امانت، شرافت و... را در بر مي‏گيرد و آن، همان حقيقت روح الهي و اصل و اساس انساني است كه طبيعت را به عنوان فرع و تابع، زير پوشش خود گرفته است.

 بر اين اساس گرايش انسان به لحاظ اصل حقيقت خود به سوي فضايل و ملكات الهي انساني است و سمت و سوي وجود و چهره جان او همواره با ايمان و خير و مسائل ارزشي روبه‏روست.(جوادي آملي، حيات حقيقي انسان در قرآن، ص 293).

بر اساس انسان شناسي اسلامي، انسان عصاره هستي است و به لحاظ هدف الهي و غايت اقصاي خود به سوي منبع هستي و  لقاي الهي در حركت است(جوادي آملي، صورت و سيرت انسان در قرآن، ص 14)؛

هويت حقيقي انسان داراي ابعاد و لايه‏هاي سه‏گانه است و توجه به او بدون لحاظ همه اين ابعاد، نقص در شخصيت انسان به شمار مي‏آيد؛ يعني زماني مي‏توان به انسان شناسي حقيقي دست يافت كه لايه‏هاي سه‏گانه او موردنظر باشد. آن ابعاد سه‏گانه عبارت‏اند از:

الف. بُعد حيواني:

 قرآن از لايه خودِ حيواني انسان كه در شهوت و غضب و برخي از آرزوها و اميال نفساني خلاصه مي‏شود، اين‏گونه تعبير مي‏كند: «و الّذين كفروا يتمتّعون و يأكلون كما تأكل الأنعام»(محمّد/ 12) و در آيه‏اي ديگر خطاب به پيامبر-صلي الله عليه و آله- مي‏فرمايد كفار را به حالشان رها كن تا به خوردن بپردازند و آرزوها سرگرمشان كند: «ذَرهم يأكلوا و يتمتّعوا وَ يُلههم الأملُ فسوف يعلمون».(حجر/ 3).

ب. بُعد انساني:

بُعد ديگري كه از خود حيواني برتر است، خودِ انساني ناميده مي‏شود. انسان در اين مرتبه گذشته از مرحله حيواني صاحب مقام تفكر و تعقل و عزم و اراده است، بخشي از آيات قرآن به اين جنبه و لايه وجودي انسان اشاره دارد: «همانا در زندگي زنبور عسل، نشانه‏هايي است براي آنان كه اهل تفكر باشند» (اِنَّ في ذلك لَايةً لقوم يتفكّرون- نحل/ 11)؛ (و من اياته يريكم البرق خوفاً و طمعاً و يُنزّل من السماء ماءً فَيُحْيي به الاْرضَ بعد موتها اِنّ في ذلك لاياتٍ لقومٍ يعقلون-روم/ 24)؛ (قد فصّلنا الايات لقومٍ يفقهون-انعام/98)؛ حاصل آنكه آيات قراردادن «فؤاد» براي انسان و اينكه وي صاحب دل آفريده شده و با روح مستوي الخلقه‏اي كه از دل مايه توحيد فطري و جان مايه الهام فجور و تقوا برخوردار است، همگي از بُعد انساني و فراحيواني نوع انسان خبر مي‏دهد.

ج. بُعد الهي:

لايه سوم كه برترين خودِ انسان است، خودِ خودِ خود است كه در حقيقت متعلق خودش هم نيست، بلكه براي صاحبِ اصلي و خالق اوست و انسان متعارف نسبت به آن امانت‏دار الهي است.

در بررسي مباني اخلاق، توجه به جايگاه و منزلت انسان، امري لازم و ضروري است. چرا كه اين دو موضوع با يكديگر ملازمه دارند و موضوع اخلاق «انسان‏» و هدف اخلاق علمي «تهذيب انسان» است.(جوادي آملي، مبادي اخلاق در قرآن ، ص249 ).

بحث انسان شناسي نيز بيش از هر چيز ديگر، در علم اخلاق و رهيابي به كيفيت تزكيه روح و تضحيه نفس، مؤثّر است. اگر انسان، خود را شناخت، ذات اقدس اله را بهتر و آسان‏تر مي‏ شناسد و اسماء و صفات و افعال و آثار او را مي‏فهمد و هميشه به ياد او خواهد بود و مرتكب امور غير اخلاقي نمي شود.( جوادي آملي، صورت و سيرت انسان در قرآن ،ص 21).

 انسان شناسي از هنگام پيدايش خود تا امروز، چه در زادگاه نخستين خويش –اروپاي غربي قرن نوزدهم- و چه در كشور ما –حدود 50 سال پيش- عمر يكساني با جامعه شناسي داشته است.

 در واقع انسان شناسي مادر علوم انساني به حساب مي‌آيد كه بدون آگاهي از آن، پرداختن به هريك از علوم انساني ديگر، غير منطقي و دچار مشكل خواهد بود.

منظور از انسان‌شناسي در اين بحث، مطلق آن، كه در عرض علوم انساني قرار دارد و جنبه‌هاي مختلف زندگي جسماني، تاريخي، اجتماعي و فرهنگي انسان را با روش‌هاي علمي در كانون مطالعه قرار مي‌دهد نيست؛ بلكه منظور از آن:

 بررسي چگونگي پيدايش انسان در اين جهان، شناخت حقيقت، طبيعت، استعداد‌ها و قابليت‌هاي او و كيفيت به فعليت رسيدن آن ها و شناخت كمال نهايي و چگونگي استفاده از استعداد‌ها و مايه‌هاي دروني و عوامل و شرايط خارجي براي رسيدن انسان به كمال نهايي است.

اخلاق به عنوان يكي از اركان اساسي علوم اسلامي در كنار عقايد و احكام، زماني مي تواند به مثابه علم قلمداد شود كه بايدها و نبايدهاي آن بر مباني فكري استوار باشد.

اموري كه مبناي معيني نداشته باشند، قابليت دفاع نداشته و علم به حساب نمي آيند. بي‌ترديد اصول و مباني اخلاقي در سنت و سيره اولياي الهي و انديشمندان جهان اسلام مطرح بوده و آنان در مقام قول و عمل بدان پايبند بوده‌اند، از اين رو اين رفتارها مورد دقت متفكران قرار گرفته و ايشان براي ارائه نماد و الگوي مطلوب به جوامع بشري اهتمام ورزيده‌اند تا در مقام تبيين آن برآيند.

از اين رو وبلاگ حاضر، سعي دارد نقش انسان شناسي در اخلاق را از ديدگاه آيت الله جوادي آملي، مفسر بزرگ قرآن كريم در عصر حاضر، مورد بررسي قرار مي دهد.

 از ديدگاه آيت الله جوادي آملي، انسان شناسي مهمترين مبناي اخلاق قرآني مي باشد.

طبق بررسي هاي انجام شده در آثار ايشان، به دست آمد كه اگر كسي حقيقت انسان را، جان او كه موجودي ملكوتي است بداند و اين موجود ملكوتي را بر اساس هستي‏شناسي توحيدي بشناسد و هستي‏شناسي توحيدي را در سايه معرفت خدا شكل بدهد، هر رفتار و اخلاقي را از انسان جايز نمي داند و به همين جهت نظام اخلاقي را بر اساس اين دو بينش تنظيم مي كند تا در پرتو آن بينش، اخلاق و رفتار هماهنگ با فطرت انساني را از خود متجلي سازد.